Zaburzenia emocjonalne i społeczne w młodszym wieku szkolnym

Zaburzenia emocjonalne

Zaburzenia psychotyczne - stan w którym dziecko usiłuje dostosować się do subiektywnie zniekształconej koncepcji świata.

Zaburzenia nerwicowe - nieprawidłowości w regulowaniu mechanizmów fizjologicznych i psychicznych. Tego rodzaju reakcje powstają na skutek sytuacji trudnych. Są to czynnościowe zaburzenia psychogenne o genezie środowiskowej, społecznej.

W sytuacjach, w których dziecko ma do czynienia z czynnikiem patogennym, przejawia reakcje przystosowawcze i obronne w celu usunięcia szkodliwego czynnika. Jeśli sytuacja traumatyczna się utrzymuje, następuje przechodzenie jednej formy zaburzeń w następną. 

Sytuacja traumatyczna - na skutek silnego urazu dochodzi do zaburzeń zachowania.

Sytuacja subtraumatyczna - sytuacje, które nie wywołują zaburzeń natychmiast, ale przez kumulację negatywnych doświadczeń doprowadzają do stanu nerwicowego np. przedłużająca się patologiczna sytuacja rodzinna.

Badania naukowe wykazują, że podatność dzieci na zaburzenia o charakterze nerwicowym jest znacznie większa niż ludzi dorosłych. Dzieje się tak przez wzgląd na fakt, iż układ nerwowy dziecka nie cechuje się jeszcze pełną dojrzałością. Kilkulatek ma niższą sprawność intelektualną, mniejszy zasób życiowych doświadczeń, z którego może korzystać, a jednocześnie jest znacznie bardziej, niż człowiek dorosły, uzależniony od środowiska, w którym żyje.

Typowe zaburzenia nerwicowe na omawianym etapie rozwojowym są zazwyczaj monosymptomatyczne i dzielą się na zaburzenia somatyczno –wegetatywne, zaburzenia mowy, oraz zaburzenia ruchowe.

Inną grupę zaburzeń nerwicowych stanowią tiki, polegające na pojawiających się nagle, powtarzających się, niekontrolowanych i bezcelowych ruchach lub drganiach grup mięśniowych. Tiki nasilają się w stanie napięcia emocjonalnego.

Zaburzenia snu również stanowią objaw o charakterze nerwicowym. Może polegać na trudnościach w zasypianiu bądź budzeniu się w nocy w stanie dużego niepokoju (tzw. lęki nocne). Młodszy wiek szkolny, to okres, w którym dziecko cechuje duża nadpobudliwość emocjonalna. Emocjonujące przeżycia, które miały miejsce za dnia, mogą sporadycznie zakłócać sen dziecka.

Objawy nerwicowe mogą przybierać również formę zaburzeń ruchowych, przybierających czasem formę pewnych nawyków pojawiających się w sytuacjach trudnych. Jest to świadectwo stanu podwyższonego napięcia emocjonalnego. W tej grupie można wyróżnić ssanie palca, obgryzanie paznokci, kiwanie się. Ważne by pamiętać, że wszelkie nawyki traktowane są jako objawy nerwicowe dopiero wówczas, kiedy przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu, a więc występują w patologicznym nasileniu, hamując inne typy działalności dziecka. Tego rodzaju nawykom towarzyszy często lęk i poczucie przymusu. Można wówczas mówić o występowaniu nerwicy natręctw, współcześnie określanej mianem zaburzenia obsesyjno - kompulsywnego.

Niektórzy specjaliści, mówiąc o zaburzeniach emocjonalnych u dzieci w wieku przedszkolnym, wyróżniają dzieci nerwicowe, zahamowane psychoruchowo, obojętne uczuciowo, nadpobudliwe i agresywne.

U dzieci zahamowanych psychoruchowo obserwuje się trudności w kontaktach społecznych i obniżoną aktywność na podłożu lękowym.

Dzieciom obojętnym uczuciowo brak umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi pod względem emocjonalnym. Nieprawidłowości w tym względzie dotyczą zarówno kontaktów z dorosłymi, jak również z rówieśnikami.

Dzieci, u których obserwowana jest nadpobudliwość emocjonalna, reagują w sposób gwałtowny, nieproporcjonalny do bodźca, który zadziałał. Jako przyczynę takiego stanu, badacze wskazują przewagę procesów pobudzania w mózgu nad mechanizmami hamowania. Tego rodzaju pobudzeniu w sferze emocji towarzyszy zazwyczaj stan nadmiernego pobudzenia ruchowego, przejawiający się we wzmożonej ekspresji ruchowej, ciągłej potrzebie bycia w ruchu np. dziecko wykonuje mnóstwo dodatkowych ruchów.

Dzieci agresywne łatwo wywołują konflikty, narzucają innym swoje zasady i formy zabawy, świadomie zadają ból i wyrządzają krzywdę innym ludziom.

W literaturze psychologicznej można się również spotkać z terminem niedojrzałości emocjonalnej lub emocjonalno - uczuciowej. Wyraźnie utrudnia ona funkcjonowanie dziecka w szkole, którego problemy wiążą się z brakiem umiejętności pokonywania trudności szkolnych, zniechęceniem niskim poczuciem obowiązku, trudnościami w podporządkowaniu się dyscyplinie szkoły, nieprawidłowościami w kontaktach z rówieśnikami, brakiem własnego zdania, a w związku z tym uleganiu sugestiom innych, szybką męczliwością, trudnościami w koncentracji oraz chwiejnością i krótkotrwałością reakcji emocjonalnych.

Wszelkie trudności adaptacyjne powinny mieć charakter przejściowy. Jeśli utrzymują się długo, możemy mówić o opóźnieniu rozwoju społecznego. Warto w tym względzie również wziąć pod uwagę nieprawidłowości w funkcjonowaniu klasy wywołujące trudności adaptacyjne dziecka. Opóźnienie rozwoju społecznego skutkuje tym, że społeczne zachowanie dziecka nie jest dostosowane do wymagań i oczekiwań nauczycieli i grupy rówieśniczej. Pojawia się wówczas prawdopodobieństwo braku zaakceptowania dziecka przez grupę, a odrzucona i wyizolowana z grupy jednostka zostaje pozbawiona możliwości nabywania właściwych zachowań, a wraz z tym jego poziom uspołecznienia coraz bardziej się obniża. Jeżeli od grupy rówieśniczej dziecko otrzymuje jedynie negatywne sygnały, zaczyna się wytwarzać u niego negatywna samoocena i niskie poczucie własnej wartości. Powoduje to w konsekwencji coraz większe trudności w przystosowaniu społecznym.

Bogdanowicz M. "Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym".
Bilikiewicz T. "Psychiatria kliniczna".
Spionek H. "Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych".