Agresywne dziecko

Agresja u dzieci może być wywołana poprzez:

• brak poczucia bezpieczeństwa
• brak akceptacji
• niezaspokojoną samodzielność
• nie dość bliski kontakt z rodzicami
• nadmierne ochranianie dziecka
• zaspokajanie wszystkich zachcianek
• zbyt dużą dyscyplinę
• brak konsekwencji w wychowaniu

Ponieważ dziecko nie umie wyrazić złości, zaczyna bić innych lub krzyczeć, dla rozładowania swojego napięcia.

Jeśli nie chcesz mieć agresywnego dziecka, nie bij go i nie krzycz na nie!

Agresja rodzi agresję!

Dziecko uczy się poprzez naśladownictwo. Widzi, jak dorosły radzi sobie ze złością (krzykiem, biciem) i reaguje tak samo. Dzieci, które doświadczają od swoich rodziców przemocy słownej lub fizycznej wzorują się na swoich opiekunach. Zachowanie rodziców jest przykładem, że za pomocą bicia, krzyku, wyzwisk można osiągnąć zamierzony cel. Wymierzenie dziecku klapsa za to, że kogoś uderzyło, utwierdza je w przekonaniu, że ten, kto stosuje przemoc, rządzi.
Agresja u dzieci jest dość często występującym zjawiskiem. Najczęstsze zachowania agresywne u najmłodszych:

• bicie innych dzieci
• reagowanie złością, płaczem, krzykiem na odmowę
• uderzanie samych siebie, rodziców
• używanie wulgarnych słów

Co daje dziecku zachowanie agresywne?

• wyrażenie złości (inaczej nie potrafi)
• sposób rozładowania napięcia
• sposób zwrócenia na siebie uwagi

Jeśli nie możemy sobie poradzić z agresją naszego dziecka, warto udać się na konsultację do specjalisty. Nie bójmy się szukać pomocy. Od tego zależy jakość życia naszego dziecka.

Zaburzenia emocjonalne i społeczne w młodszym wieku szkolnym

Zaburzenia emocjonalne

Zaburzenia psychotyczne - stan w którym dziecko usiłuje dostosować się do subiektywnie zniekształconej koncepcji świata.

Zaburzenia nerwicowe - nieprawidłowości w regulowaniu mechanizmów fizjologicznych i psychicznych. Tego rodzaju reakcje powstają na skutek sytuacji trudnych. Są to czynnościowe zaburzenia psychogenne o genezie środowiskowej, społecznej.

W sytuacjach, w których dziecko ma do czynienia z czynnikiem patogennym, przejawia reakcje przystosowawcze i obronne w celu usunięcia szkodliwego czynnika. Jeśli sytuacja traumatyczna się utrzymuje, następuje przechodzenie jednej formy zaburzeń w następną. 

Sytuacja traumatyczna - na skutek silnego urazu dochodzi do zaburzeń zachowania.

Sytuacja subtraumatyczna - sytuacje, które nie wywołują zaburzeń natychmiast, ale przez kumulację negatywnych doświadczeń doprowadzają do stanu nerwicowego np. przedłużająca się patologiczna sytuacja rodzinna.

Badania naukowe wykazują, że podatność dzieci na zaburzenia o charakterze nerwicowym jest znacznie większa niż ludzi dorosłych. Dzieje się tak przez wzgląd na fakt, iż układ nerwowy dziecka nie cechuje się jeszcze pełną dojrzałością. Kilkulatek ma niższą sprawność intelektualną, mniejszy zasób życiowych doświadczeń, z którego może korzystać, a jednocześnie jest znacznie bardziej, niż człowiek dorosły, uzależniony od środowiska, w którym żyje.

Typowe zaburzenia nerwicowe na omawianym etapie rozwojowym są zazwyczaj monosymptomatyczne i dzielą się na zaburzenia somatyczno –wegetatywne, zaburzenia mowy, oraz zaburzenia ruchowe.

Inną grupę zaburzeń nerwicowych stanowią tiki, polegające na pojawiających się nagle, powtarzających się, niekontrolowanych i bezcelowych ruchach lub drganiach grup mięśniowych. Tiki nasilają się w stanie napięcia emocjonalnego.

Zaburzenia snu również stanowią objaw o charakterze nerwicowym. Może polegać na trudnościach w zasypianiu bądź budzeniu się w nocy w stanie dużego niepokoju (tzw. lęki nocne). Młodszy wiek szkolny, to okres, w którym dziecko cechuje duża nadpobudliwość emocjonalna. Emocjonujące przeżycia, które miały miejsce za dnia, mogą sporadycznie zakłócać sen dziecka.

Objawy nerwicowe mogą przybierać również formę zaburzeń ruchowych, przybierających czasem formę pewnych nawyków pojawiających się w sytuacjach trudnych. Jest to świadectwo stanu podwyższonego napięcia emocjonalnego. W tej grupie można wyróżnić ssanie palca, obgryzanie paznokci, kiwanie się. Ważne by pamiętać, że wszelkie nawyki traktowane są jako objawy nerwicowe dopiero wówczas, kiedy przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu, a więc występują w patologicznym nasileniu, hamując inne typy działalności dziecka. Tego rodzaju nawykom towarzyszy często lęk i poczucie przymusu. Można wówczas mówić o występowaniu nerwicy natręctw, współcześnie określanej mianem zaburzenia obsesyjno - kompulsywnego.

Niektórzy specjaliści, mówiąc o zaburzeniach emocjonalnych u dzieci w wieku przedszkolnym, wyróżniają dzieci nerwicowe, zahamowane psychoruchowo, obojętne uczuciowo, nadpobudliwe i agresywne.

U dzieci zahamowanych psychoruchowo obserwuje się trudności w kontaktach społecznych i obniżoną aktywność na podłożu lękowym.

Dzieciom obojętnym uczuciowo brak umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi pod względem emocjonalnym. Nieprawidłowości w tym względzie dotyczą zarówno kontaktów z dorosłymi, jak również z rówieśnikami.

Dzieci, u których obserwowana jest nadpobudliwość emocjonalna, reagują w sposób gwałtowny, nieproporcjonalny do bodźca, który zadziałał. Jako przyczynę takiego stanu, badacze wskazują przewagę procesów pobudzania w mózgu nad mechanizmami hamowania. Tego rodzaju pobudzeniu w sferze emocji towarzyszy zazwyczaj stan nadmiernego pobudzenia ruchowego, przejawiający się we wzmożonej ekspresji ruchowej, ciągłej potrzebie bycia w ruchu np. dziecko wykonuje mnóstwo dodatkowych ruchów.

Dzieci agresywne łatwo wywołują konflikty, narzucają innym swoje zasady i formy zabawy, świadomie zadają ból i wyrządzają krzywdę innym ludziom.

W literaturze psychologicznej można się również spotkać z terminem niedojrzałości emocjonalnej lub emocjonalno - uczuciowej. Wyraźnie utrudnia ona funkcjonowanie dziecka w szkole, którego problemy wiążą się z brakiem umiejętności pokonywania trudności szkolnych, zniechęceniem niskim poczuciem obowiązku, trudnościami w podporządkowaniu się dyscyplinie szkoły, nieprawidłowościami w kontaktach z rówieśnikami, brakiem własnego zdania, a w związku z tym uleganiu sugestiom innych, szybką męczliwością, trudnościami w koncentracji oraz chwiejnością i krótkotrwałością reakcji emocjonalnych.

Wszelkie trudności adaptacyjne powinny mieć charakter przejściowy. Jeśli utrzymują się długo, możemy mówić o opóźnieniu rozwoju społecznego. Warto w tym względzie również wziąć pod uwagę nieprawidłowości w funkcjonowaniu klasy wywołujące trudności adaptacyjne dziecka. Opóźnienie rozwoju społecznego skutkuje tym, że społeczne zachowanie dziecka nie jest dostosowane do wymagań i oczekiwań nauczycieli i grupy rówieśniczej. Pojawia się wówczas prawdopodobieństwo braku zaakceptowania dziecka przez grupę, a odrzucona i wyizolowana z grupy jednostka zostaje pozbawiona możliwości nabywania właściwych zachowań, a wraz z tym jego poziom uspołecznienia coraz bardziej się obniża. Jeżeli od grupy rówieśniczej dziecko otrzymuje jedynie negatywne sygnały, zaczyna się wytwarzać u niego negatywna samoocena i niskie poczucie własnej wartości. Powoduje to w konsekwencji coraz większe trudności w przystosowaniu społecznym.

Bogdanowicz M. "Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym".
Bilikiewicz T. "Psychiatria kliniczna".
Spionek H. "Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych".

Rodzic dziecka z dysleksją

Co rodzice robić powinni:

• Zrozumieć problem dziecka (dziecko nie jest leniwe czy niezdolne, ono po prostu potrzebuje właściwie ukierunkowanej pomocy).
• Poznać jego mocne strony.
• Umacniać w dziecku pozytywne wartości, zainteresowania.
• Zapewnić mu warunki do pracy.
• Wzmacniać pozytywnie, czyli nagradzać pochwałą, nawet za drobne sukcesy.
• Nadzorować systematyczną pracę.
• Analizować trudności.
• Nauczyć stałego korzystania ze słowniczka ortograficznego.
• Czytać wspólnie z dzieckiem.
• Pobudzić u dziecka potrzebę czytania dla przyjemności.
• Ćwiczyć pisanie z pamięci.

Czego rodzice robić nie powinni:

• Nie tłumaczyć trudności dziecka wyłącznie lenistwem.
• Nie porównywać z rodzeństwem czy z rówieśnikami.
• Nie liczyć na natychmiastowe efekty.
• Nie krytykować i ośmieszać.
• Nie podważać autorytetu nauczycieli i terapeutów.
• Nie usprawiedliwiać niechęci do wykonywania ćwiczeń.
• Nie odrabiać za dziecko prac domowych.
• Nie poprawiać błędów w pracach pisemnych (dziecko powinno nauczyć się pracować ze słownikiem ortograficznym).

"Jestem rodzicem dziecka z dysleksją" M. Bogdanowicz, R.Czabaj

Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?

Fragment pracy dyplomowej mgr Magdaleny Olech.

Wisława Szymborska „Kot w pustym mieszkaniu”

Umrzeć - tego się nie robi kotu.
Bo co ma począć kot
w pustym mieszkaniu.
Wdrapywać się na ściany.
Ocierać między meblami.
Nic niby tu nie zmienione,
a jednak pozamieniane.
Niby nie przesunięte,
a jednak porozsuwane.
I wieczorami lampa już nie świeci.

Słychać kroki na schodach,
ale to nie te.
Ręka, co kładzie rybę na talerzyk,
także nie ta, co kładła.

Coś się tu nie zaczyna
w swojej zwykłej porze.
Coś się tu nie odbywa
jak powinno.
Ktoś tutaj był i był,
a potem nagle zniknął
i uporczywie go nie ma.

Do wszystkich szaf się zajrzało.
Przez półki przebiegło.
Wcisnęło się pod dywan i sprawdziło.
Nawet złamało zakaz
i rozrzuciło papiery.
Co więcej jest do zrobienia.
Spać i czekać.

Niech no on tylko wróci,
niech no się pokaże.
Już on się dowie,
że tak z kotem nie można.Będzie się szło w jego stronę
jakby się wcale nie chciało,
pomalutku,
na bardzo obrażonych łapach.
O żadnych skoków pisków na początek.

Nie potrafimy rozmawiać o śmierci. Unikamy tego tematu w myślach, rozmowach z innymi, a przede wszystkim z dziećmi. Nie każdy dorosły sam przepracował w sobie temat śmierci i dlatego nie jest przygotowany na rozmowę o niej z dzieckiem. Nam dorosłym wydaje się, że unikanie rozmów o śmierci chroni nasze dziecko przed bólem i cierpieniem. Tymczasem dziecko wyczuwa, że unikamy tego tematu. Choroba i śmierć kojarzą mu się z czymś przerażającym, wzbudzają lęk.

Trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie: Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci? Każde dziecko jest inne, ma różne możliwości pojmowania, różne doświadczenia rodzinne. Oczywiście należy dobrać odpowiednie słownictwo i stworzyć bezpieczną atmosferę rozmowy.

Rozmowy o śmierci powinny być procesem. Już przedszkolakowi możemy przekazać wiedzę o śmierci dostosowaną do jego wieku. Z kolejnymi latami możemy dodawać i poszerzać wiedzę dziecka.

Ale co robić gdy śmierć pojawia się nagle w życiu dziecka?

Co powiedzieć 10 – latkowi, którego ojciec ginie w wypadku samochodowym? Jak zaopiekować się dwójką 7 – letnich bliźniąt gdy ich mama niespodziewanie umiera na ciężką, nieuleczalną chorobę? Jak pomóc 12– latkowi, którego ojciec umiera nie wybudziwszy się ze śpiączki po napadzie rabunkowym? Jak rozmawiać z rodzeństwem, których mama toczyła nieudaną walkę z nowotworem? Jak rozmawiać z dziewczynką, która pochowała swojego braciszka po latach walki z chorobą? I chociażby najtrudniejszy przykład, jak rozmawiać o śmierci z sześcioletnią dziewczynką, która z rodzicami oczekiwała na maleńką siostrzyczkę, a dziecko umiera w chwili narodzin? Mama i tata są tacy smutni, pozostały maleńkie ubranka, a siostrzyczki nie ma...

Kiedy rozmawiasz z dziećmi o śmierci ukochanej osoby, to bez wątpienia musisz sobie poradzić również z własnym żalem. Nie sposób oczekiwać, że zawsze znajdziesz właściwe słowa we właściwym momencie.

Objaśnij śmierć, stosując terminy dostosowane do wieku dzieci. Gdy mówisz o śmierci zawsze bądź prawdomówny i szczery, ale pamiętaj, że zdolność dzieci do zrozumienia śmierci różni się w zależności od wieku. Dzieci w wieku od sześciu do ośmiu lat zaczynają rozumieć ostateczny wymiar śmierci i skłonne są kojarzyć ją ze stworami przypominającymi wampiry oraz z duchami.

Dzieci od dziewiątego czy dziesiątego roku życia i w okresie dojrzewania zaczynają w pełni uświadamiać sobie, że śmierć jest nieodwracalna i nieunikniona.

Wspominaj. Celowo i szczegółowo wspominaj zmarłą osobę. Nawet jeśli na początku może to być bolesne, inicjuj pełne miłości, długie rozmowy o kochanej osobie, która niedawno umarła. Odwołuj się do znanych doświadczeń z przeszłości, aby ułatwić dziecku snucie wspomnień. Szukaj okazji do tego, aby przywoływać zmarłą osobę w codziennych rozmowach. Księga wspomnień, to również dobry sposób na przypominanie o ukochanej osobie. Zgromadź wspólnie z dziećmi szczególne pamiątki, takie jak zdjęcia i kartki i poukładaj je w albumie. Jeśli twoje dzieci potrafią narysować portret zmarłej osoby lub napisać historyjkę o tym, co wspólnie robili, dodaj to do zbioru. Taki rodzaj pamiętnika pomaga dzieciom przebyć proces żałoby i służy również jako bezcenna pamiątka, którą dzieci będą zawsze pieczołowicie przechowywać.

Otwarcie mów o swojej miłości i wsparciu. Chociaż nie możesz uchronić dzieci przed bolesnymi uczuciami, jesteś w stanie pomóc im łatwiej znieść te emocje. We wczesnych etapach żałoby dzieci potrzebują zapewnienia, że są kochane. To przywraca do ich świata poczucie bezpieczeństwa. Podczas tych trudnych miesięcy po dramatycznej stracie najlepszym sposobem okazania troski jest twoja obecność. Dzieci muszą wiedzieć, że w każdej chwili mogą liczyć na twoje nieograniczone wsparcie i uczucie. To nie czas na to by „było dzielne” albo „jakoś sobie radziły”, to czas żałoby.

Nie ukrywaj własnego żalu. Ważne jest, by twoje dzieci widziały, jak wyrażasz swój żal. Wyjaśnij, że „wszyscy ludzie płaczą, kiedy odczuwają smutek, tak to jest”. Jeśli rozmowa o ukochanej osobie doprowadza cię do łez, nie pozwól by stało się to tematem tabu w waszym domu. Przyznaj się przed dziećmi do swoich uczuć. To daje dzieciom przyzwolenie na to, by również rozmawiały o zmarłym, nawet jeśli chce im się wtedy płakać.

Określ swoje poglądy filozoficzne i religijne. Kiedy twoje dzieci zmagają się z bólem spowodowanym śmiercią, pomóż im dostrzec również jej naturalną i pozytywną stronę. Możesz wyjaśnić, że miłość nie umiera wraz ze śmiercią kochanej osoby. Powiedz im: „Dusza kogoś, kogo kochacie, nie umiera. Żyje w waszych sercach i w waszych wspomnieniach. Zawsze należy do was i jest waszym skarbem”. Badania dowodzą, że jeśli rodzina jest religijna i ma transcendentny system wartości, to wiara pomaga członkom rodziny lepiej radzić sobie ze śmiercią. Mówienie o wierze w istotę boską i o życiu po śmierci niesie dzieciom pocieszenie i pomaga im zaakceptować śmierć. Oczywiście, strata może być łatwiejsza do zniesienia, jeśli twoje dzieci wierzą, że pewnego dnia połączą się z ukochaną osobą.¹

Zdaniem Manu Keirse ² dziecko należy przygotować na radzenie sobie ze stratą. Dzieci po raz pierwszy stykają się ze śmiercią, kiedy widzą zdechłe zwierzątka. Wzbudza to w nich ból. Dorośli chcieliby od razu zastąpić zdechłe zwierzę nowym. Ale przyjaciół nie da się zastąpić i nie wolno dziecku oszczędzać cierpienia z powodu straty.

Kluczowym pytaniem jest: jak pomóc dzieciom przeboleć śmierć ukochanego zwierzątka, równocześnie nie psując mu radości życia? Kupując nowe zwierzę uczymy dziecko, że wszystko da się zastąpić i nie wchodzimy w uczucia i emocje. Pomóżmy dziecku wyrazić rozpacz. Wspólnie pochowajmy zwierzątko, uczyńmy z tego rytuał. Porozmawiajmy z dzieckiem o jego smutku, powspominajmy.

Często trudnością dla nas dorosłych nie jest znalezienie odpowiedniego momentu do rozmowy, ale unikanie okazji, które się ku temu nadarzają.

Dzieci powinny wiedzieć, że śmierć jest częścią życia, że nie jest przerażająca, tylko budzi rozpacz u ludzi. Wytłumaczmy im, że rozpacz, to naturalna część życia, nie odbiera mu ona stałości.

1 Ch. E. Schaefer, Jak rozmawiać z dziećmi o bardzo ważnych sprawach, Media Rodzina, Poznań 2002 r.,s.49-52.

2 M. Keirse, Smutek dziecka. Jak pomóc dziecku przeżyć stratę i żałobę?, Polskie Wywawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2005 r.,s.213-214.

Zaburzenia koncentracja uwagi

Koncentracja - to zjawisko polegające na skupieniu uwagi i skierowaniu jej na określony przedmiot, zagadnienie, wydarzenie, sytuację czy zjawisko. Jest to kluczowy czynnik, który umożliwia efektywne wykonanie pracy umysłowej czy fizycznej. Im wyższy poziom koncentracji, tym większa efektywność.

Dziecku jest bardzo trudno skupić uwagę na czynnościach i w sytuacjach dla nich mniej interesujących. Najczęstsze uwagi przynoszone ze szkoły: "Kuba nie uważa na lekcji, zajmuje się czymś innym".

Symptomy zaburzonej koncentracji uwagi:

• Dziecko "buja w obłokach", "myśli o niebieskich migdałach". Dziecko często popada w zamyślenie, wyłącza się z otaczającego życia, przebywa w swoim świecie. Trudno mu skupić uwagę, nie potrafi doprowadzić do końca rozpoczętej czynności.
• Wzmożona pobudliwość - nadaktywność. Dziecko jest impulsywne, wszędzie go pełno. Jest niespokojne, nerwowe, nie potrafi usiedzieć w jednym miejscu. Nie potrafi planować, organizować swoich zajęć. Nie myśli o konsekwencjach swojego postępowania.
• Zaburzenia koordynacji motorycznej. Dziecko ma trudność z ubieraniem się, zapinaniem guzików, jazdą na rowerze, ładnym pisaniem, kopaniem piłki. Te niepowodzenia skutkują przezwiskami np. oferma, niezdara.
• Krótkotrwała pamięć - "jednym uchem wpuszcza, drugim wypuszcza". Dziecko ma problemy z zapamiętaniem informacji słownych, nie potrafi sobie przypomnieć. Powoduje to duże trudności w nauce.
• Niski próg umiejętności pokonywania frustracji. Dziecko bywa uparte, ma napady złości, huśtawkę nastrojów. Często zachowuje się agresywnie, jest inicjatorem bójek.
• Niski stopień samooceny. Dziecko nie wierzy w swoje możliwości.
• Opóźniony rozwój mowy, trudności z wyrażaniem pisemnym swoich myśli.
• Zakłócenie apetytu. Dziecko ma wzmożone łaknienie lub jest niejadkiem.
• Trudności z zasypianiem, mówienie przez sen, koszmary nocne.
• Roztargnienie, nerwowość. Dziecko łatwo się pobudza, łatwo je wyprowadzić z równowagi.
• Odkładanie wszystkiego na później.
• Wolne tempo pracy.
• Ryzyko dysleksji, dysleksja rozwojowa. Dziecko ma problemy z czytaniem, pisaniem, liczeniem.

Można doskonalić poziom koncentracji uwagi!



Zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży

Przyczyny powstawania zaburzeń:

Dla rozwoju zaburzeń emocjonalnych dziecka szczególne znaczenie ma jego środowisko społeczne, a zwłaszcza rodzina, ponieważ niewłaściwie funkcjonująca jest przyczyną wielu zachowań dziecka. Ważnym elementem środowiska rodzinnego jest struktura rodziny (pełna czy niepełna) oraz warunki bytowe. Jednak najbardziej wyraźnie na rozwój emocjonalny dziecka wpływają postawy rodziców, wzajemne relacje między nimi, a dzieckiem. Spośród wielu postaw jedynie postawa akceptacji dziecka, miłości do niego może sprzyjać prawidłowemu rozwojowi emocjonalnemu. Taka postawa cechuje rodziców, którzy akceptują dziecko takim, jakie jest, mimo że krytycznie oceniają jego zachowanie, współdziałają z dzieckiem, dają mu rozumną swobodę w działaniu i traktują jako pełnoprawnego członka rodziny. Unikanie i odtrącanie dziecka, nadmierne wymagania w stosunku do niego i nadopiekuńczość są przyczynami wielu zaburzeń w jego rozwoju. Sposób zachowania dzieci jest odpowiedzią na postawy, jakie prezentują wobec siebie rodzice. Istotne jest także dla dzieci środowisko szkolne. Może ono stymulować rozwój dziecka, ukierunkować jego rozwój społeczny i uczuciowy. Może być ono jednak również przyczyną nieprawidłowości rozwojowych. Wszystko zależy od warunków natury psychicznej, stwarzanych przez szkołę. Każde dziecko z zaburzonym rozwojem emocjonalnym wymaga odrębnego rozpoznania przyczyn i stosowania odpowiednich metod wychowawczych. Wszystko jednak przy ścisłej współpracy z domem rodzinnym.

Przyczyny zaburzeń emocjonalnych:

Środowisko domowe:

• warunki bytowe rodziny, struktura rodziny, atmosfera domowa, system wychowania, postawy rodzicielskie,
• szkodliwy wpływ na rozwój dziecka ma: niezrozumienie i niezaspokojenie potrzeb psychicznych dziecka, odrzucenie emocjonalne, atmosfera jawnych konfliktów, zakłócenie komunikacji, osobowość rodziców.

Środowisko pozarodzinne:

• przedszkole i szkoła - relacja między uczniem, a nauczycielem, między uczniem, a kolegami, negatywny stosunek nauczyciela, nadmierne wymagania, odrzucenie przez grupę, rywalizacja.

Sytuacje traumatyczne:

• utrata bliskiej osoby, nagła, ciężka choroba dziecka lub kogoś z rodziny, przeżycie uczucia bardzo silnego, zagrożenia.

Rodzaje zaburzeń emocjonalnych:

Reakcje nerwicowe:

• lęk - najczęstszą formą lęku u dzieci jest lęk przed ciemnością, przed pozostaniem samemu w domu, przed zwierzętami czy groźnymi zjawiskami przyrody np. przed burzą. Częstą postacią lęków u dzieci są lęki nocne. Dziecko budzi się w nocy, jest przerażone, krzyczy, nie reaguje na uspokajanie rodziców, a rano nie pamięta nocnego incydentu. Dzieci u których występują lęki nocne są mało odporne na stres, nadwrażliwe, mają trudność do adaptacji w nowych warunkach, są płaczliwe i bierne w nowych sytuacjach społecznych. Czasami lęki mogą być wywołane straszeniem dziecka przez dorosłych lub starsze rodzeństwo. Innym czynnikiem wywołującym lęki mogą być programy telewizyjne lub gry komputerowe. Dzieci lękowe cechują się nieufnością, przeżywają stały niepokój, obawę przed oceną, unikają kontaktów społecznych, pozostają na uboczu, są niepewne siebie, mają zaniżone poczucie własnej wartości, nie podejmują działań.
• tiki - krótkotrwałe, mimowolne ruchy określonej części ciała (np. mruganie powieką, marszczenie czoła, zaciskanie pięści). Czasami ruchom tym towarzyszą jakieś dźwięki np. chrząkanie, odkrztuszanie, pociąganie nosem. Tiki najczęściej objawiają się w wieku dziecięcym lub w okresie dojrzewania.
• moczenie mimowolne - mimowolne oddawanie moczu podczas snu, rzadziej w dzień u dzieci, które miały już opanowany nawyk. Często współwystępuje z nadpobudliwością emocjonalną, zmiennością nastroju i płaczliwością, lękami, drażliwością, złymi stosunkami z grupą czy problemami w nauce. Moczenie może być między innymi skutkiem nieprawidłowych metod wychowawczych, wadliwych kontaktów rodziców z dzieckiem, sytuacji trudnych - rozwód, śmierć rodzica, pojawienie się drugiego dziecka.
• jąkanie - najtrudniejszy rodzaj jąkania, który leczy się najdłużej, to jąkanie na tle nerwicowym. Jego przyczyna tkwi w lęku, który trwa miesiącami, a z którym dziecko sobie nie potrafi poradzić. Może chodzić o sytuację stresującą np. ciągłe kłótnie rodziców, rozwód, przemoc, bicie dziecka.
• zaburzenia łaknienia - "nerwicowy brak apetytu". Może być reakcją na trudną sytuację domową lub inną, zagrażającą poczuciu bezpieczeństwa.

Dzieci zahamowane psychoruchowo:

• trudności w kontaktach społecznych,
• obniżona aktywność,
• wycofanie,
• lękliwość,
• izolowanie się od grupy,
• zrezygnowanie,
• nadwrażliwość,
• skrytość,
• powściągliwość,
• nie ujawnianie własnych przeżyć.

Dzieci obojętne uczuciowo:

• trudność w nawiązywaniu kontaktów uczuciowych z dorosłymi i rówieśnikami,
• mimika twarzy mało ekspresyjna,
• smutek,
• unikanie kontaktu wzrokowego,
• złośliwość i wrogość w stosunku do otoczenia,
• powierzchowne kontakty z otoczeniem.

 Dzieci agresywne:

• wyśmiewanie,
• arogancja,
• przezywanie,
• skarżenie,
• wybuchy gniewu,
• rzucanie się z pięściami,
• bicie innych,
• drapanie,
• gryzienie.

Do rodziców dziecka z dysleksją

Drogi Rodzicu!

Jeśli u Twojego dziecka rozpoznano ryzyko dysleksji lub dysleksją rozwojową, nie zamartwiaj się       i nie załamuj rąk. Musisz uzmysłowić sobie, że Twoje dziecko nie jest wyjątkiem. Wielu uczniów ma dysleksję. Musisz wiedzieć, że w każdej klasie znajduje się ich kilku. Często są to dzieci zdolne, wykazujące się ponadprzeciętnym poziomem wiedzy ogólnej, a w wielu dziedzinach odznaczają się nawet szczególnymi zdolnościami i umiejętnościami. Potrafią na przykład świetnie się wypowiadać, zabierać głos w dyskusji. Mają również talenty: pięknie rysują, świetnie odgrywają role w dramie i w przedstawieniach teatralnych, doskonale znają się na obsłudze komputera, mogą być znakomitymi sportowcami. Odnoszą sukcesy w naukach ścisłych, przyrodniczych, informatyce albo mają nietypowe zainteresowania, które nie zawsze są doceniane przez dorosłych, na przykład wszystko wiedzą o dinozaurach lub o kaktusach, rysują komiksy i karykatury, grają na perkusji (często zaczynają od garnków), kolekcjonują osobliwe przedmioty, na przykład bilety. Takie uzdolnienia i zainteresowania często pomagają dziecku kompensować problemy w nauce.

Czasami Twoje dziecko dodatkowo może być nieśmiałe, wtedy czuje się zagubione i onieśmielone wśród rówieśników. Co ciekawe, dziecko dyslektyczne może wyróżniać się zmiennością poziomu aktywności w zależności od sytuacji, w której uczestniczy. Jeśli lubi mówić, to w sytuacji gdy angażuje tę umiejętność (na przykład podczas dyskusji), staje się ożywione i bystre, a także ciekawe  i badawcze. Natomiast jego poziom mobilizacji zmniejsza się wtedy, gdy wykonuje zadania oparte na czytaniu i pisaniu, ponieważ sprawia mu to trudność.

Czy wiesz, że dziecko z dysleksją, aby uzyskać ten sam rezultat, co dziecko bez dysleksji, wkłada kilka razy więcej wysiłku w wykonanie zadania? Taka sytuacja powoduje, że Twoje dziecko może być często bardzo zmęczone, a nawet sfrustrowane. Może na przykład wykazywać niechęć do czynnego uczestniczenia w zajęciach. Szybko obniżająca się motywacja i samoocena czasami prowadzą do demonstrowania prowokującego zachowania. Dziecko może zacząć odgrywać różne role, na przykład dowcipnisia czy żartownisia, aby ukrywać swoje niepowodzenia lub "męczyduszy" albo "kozła ofiarnego", by szukać zwolnienia od nauki. Może także w Tobie szukać wsparcia, byś je z tego wysiłku zwolnił lub może usprawiedliwił przed nauczycielem, czyli mówiąc inaczej, aby nauczyciel "dał twojemu dziecku święty spokój".

Choć dysleksję należy postrzegać jako problem całego życia, to jednak trudności dziecka nie muszą prowadzić do porażki. Każde dziecko, to z dysleksją również, może odnieść sukces. Ono także może uczyć się z powodzeniem, osiągając bardzo dobre wyniki. W przyszłości ma szansę studiowania na wymarzonej uczelni pod warunkiem, że Ty, Drogi Rodzicu, wesprzesz dziecko troskliwą uwagą i pomożesz mu pokonać ten problem. Musisz wiedzieć, że dysleksja nie ustępuje samoistnie. Nie możesz liczyć na to, że dziecko wyrośnie z problemu, wręcz przeciwnie, problem może rosnąć wraz z Twoim dzieckiem, jeśli mu nie pomożesz. Terapia pedagogiczna nie jest lekarstwem, zapewniającym ustąpienie objawów raz na zawsze. To długotrwały proces, którego skuteczność zależy od systematyczności, wytrwałości w pracy i właściwego postępowania. Pamiętaj, że dziecko z dysleksją musi się uczyć innymi sposobami i więcej niż jego rówieśnicy bez dysleksji. Wytworzenie w sobie gotowości do pomocy dziecku jest pierwszym krokiem w kierunku przeciwdziałania trudnościom. Nie wolno zatem myśleć i mówić: "To się nie powiedzie. To za trudne dla mnie". Musisz uwierzyć w swoje dziecko i w siebie. Zapoznaj się z metodami pracy, technikami i stylami uczenia się osób z dysleksją. Naucz swoje dziecko gospodarować własnym czasem oraz radzić sobie z trudnymi sytuacjami. Rodzicu, ufaj swojemu dziecku i wsłuchaj się w jego codzienne przeżycia. Naucz go rozpoznawania stanów emocjonalnych i mówienia o własnych uczuciach, aby rozumiało swój wewnętrzny świat oraz potrafiło komunikować swoje potrzeby. Drogi Rodzicu, pamiętaj, że systematyczna współpraca z nauczycielem działa na korzyść dziecka. Wymagania wobec dzieci z dysleksją powinny być takie same w domu i w szkole.

 

Małgorzata Różańska

Izabela Mańkowska

Ortograffiti - program edukacyjno - terapeutyczny do pracy z dzieckiem z dysleksją

Program Edukacyjno-Terapeutyczny ORTOGRAFFITI to jedyny kompleksowy system pomocy uczniom z dysleksją lub mającym trudności w nauce ortografii. Program uzyskał rekomendację Polskiego Towarzystwa Dysleksji.

ORTOGRAFFITI to gotowe narzędzie pracy:

• Stymulujące wszystkie funkcje poznawcze – wzrokowo-przestrzenne, słuchowo-językowe, motoryczne.
• Rozwijające umiejętności szkolne – szczególnie pisanie w zakresie poprawności ortograficznej i sprawności grafomotorycznej, jak również czytanie w zakresie rozumienia czytanej treści.

ORTOGRAFFITI  to innowacyjny model postępowania terapeutycznego autorstwa I. Mańkowskiej i M. Rożyńskiej, który integruje działania nauczyciela, ucznia i rodzica w jeden spójny system.

Celem pracy z programem ORTOGRAFFITI  jest:

• stymulowanie i usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych,
• rozwijanie i doskonalenie umiejętności czytania: techniki, tempa, rozumienia czytanej treści,
• rozwijanie i doskonalenie umiejętności poprawnego pisania pod względem graficznym i ortograficznym,
• doskonalenie umiejętności poprawnego mówienia,
• kształcenie odpowiedniego poziomu kompetencji emocjonalnych i odporności emocjonalnej,
• kształcenie właściwego poziomu umiejętności społecznych,
• rozwijanie systemu motywacji,
• rozwijanie zainteresowań,
• wspieranie mocnych stron.

Program przewidziany jest dla klas I-III, IV - VI, dla uczniów gimnazjum i ponadgimnazjalnych.

Dysleksja - mistrzynią paradoksów

1. Lekarze, a nie pedagodzy bezpośrednio pracujący z dziećmi, odkryli i opisali dysleksję rozwojową.

2. Dziecko "niby widzi, a nie widzi" - nie ma wady wzroku, a przepisując ze wzoru robi dużo błędów (pisząc i czytając myli "b" i "p", "t" i "ł", opuszcza litery, czyta krótkie słowa od tyłu, np. "od" jako "do").

3. Dziecko "niby słyszy, a nie słyszy" - nie ma wady słuchu, a ma bardzo duże trudności z pisaniem ze słuchu, podczas dyktanda opuszcza litery, wyrazy, małe litery.

4. Dziecko nie ma wady słuchu, ma dobry słuch muzyczny, a po badaniach w poradni dowiaduje się, że ma zaburzenia słuchu fonematycznego.

5. Dziecko "niby jest inteligentne", a nie może nauczyć się tak prostej rzeczy, jak czytanie i pisanie.

6. Dysleksja rozwojowa to nie choroba, a jednak jest to jednostka nozologiczna, czyli syndrom zaburzeń wymieniony w międzynarodowych klasyfikacjach chorób (ICD - 10 i DSM - IV).

7. Objawy dysleksji są realne, dobrze widoczne, ale nazywa się ją "ukrytym kalectwem".

8. Dziecko uczy się, a jest posądzane o lenistwo.

9. Dziecko dobrze radzi sobie ze wszystkimi przedmiotami szkolnymi poza językiem polskim i obcym.

10. Dziecko dużo czyta, robi dodatkowe dyktanda, a nie potrafi zapamiętać pisowni bardzo często powtarzających się wyrazów.

11. Dziecko zna zasady ortograficzne, a robi błędy ortograficzne.

12. Dziecko popełnia bardzo dużo błędów ortograficznych, nie potrafi utrwalić poprawnej pisowni słów, a jednocześnie dobrze pisze teksty, a niekiedy ma talent literacki.

13. Dziecko jest twórcze, natomiast nie potrafi wykonać zadań typu odtwórczego, np. układa mozaiki i układanki tylko według własnego pomysłu, a nie według wzoru. Wymyśla własne wiersze, a nie pamięta żadnego ze znanych.

14. Dziecko wie, jak należy wykonać zadanie matematyczne, lecz nie potrafi obliczyć w pamięci prostych działań arytmetycznych, nie umie też nauczyć się tabliczki mnożenia.

15. Dziecko dobrze widzi, a rysuje i pisze zwierciadlanie.

16. Dziecko dobrze się wypowiada i nie ma wady wymowy, lecz przekręca słowa, myli słowa podobne fonetycznie, ma trudności z przypominaniem sobie nazw.

17. Dziecko dobrze się komunikuje ustnie w języku obcym, lecz ma poważne trudności z opanowaniem komunikacji za pomocą pisma.

18. Dziecko potrafi ładnie napisać pierwsze linijki tekstu, natomiast pozostała część tekstu jest prawie nieczytelna.

19. Dziecko nie potrafi rysować na zadane tematy, chociaż jest uzdolnione plastycznie.

20. Dziecko ma absolutny słuch muzyczny, a nie może nauczyć się czytać nut.

21. Dziecko, będące dobrym uczniem z danego przedmiotu, nie jest w stanie wykonywać niektórych rodzajów zadań (np. dobrze radzi sobie na wf-ie poza układami gimnastycznymi, ćwiczeniami równoważnymi, rzucaniem piłką do celu; na lekcjach geografii jest dobrym uczniem, ale ma problemy z czytaniem mapy).

22. Słabi uczniowie z dysleksją stają się dobrymi studentami.

23. Wybitnym trudnościom w nauce czytania i pisania czasem towarzyszą wybitne uzdolnienia.

24. Dziecko "umie" (uczyło się w domu więcej niż jego koledzy, zna zasady ortografii), lecz...nie umie (na lekcji, gdy jest wezwane do odpowiedzi czy podczas klasówki, popełnia błędy ortograficzne).

 

Wskazówki dla rodziców do pracy z dzieckiem z dysleksją. Jak przeciwdziałać wyuczonej bezradności?

1. Pamiętaj: nigdy nie jest za późno, aby rozpocząć udzielania pomocy dziecku z dysleksją.
2. Nie "etykietuj" swojego dziecka, nie mów o nim "dyslektyk", raczej: "Nasze dziecko ma problem dysleksji, a my razem z nim".
3. Zapewnij dziecku pomoc w domu i w szkole.
4. Nie traktuj dziecka z dysleksją jak chorego czy leniwego, nie mów o nim "zdolny leń".
5. Nie mobilizuj dziecka do nauki ani karą, ani groźbą otrzymania złej oceny. Nie motywuj go do pracy krytyką lub kpiną, obniżanie samooceny obniża też jego nadzieję na poprawę i chęć do pracy nad sobą.
6. Pamiętaj, że dziecko nie wyrośnie z dysleksji. Dysleksja jest problemem całego życia i całej rodziny.
7. Uwierz, że twoje dziecko może w szkole odnieść sukces i uniknąć niepowodzenia, jeśli będzie mu udzielona specjalistyczna pomoc.
8. Nie bój się kontaktu ze specjalistami w poradni psychologiczno - pedagogicznej, pedagogiem szkolnym i nauczycielem terapeutą w szkole dziecka.
9. Zachęcaj dziecko do udziału w zajęciach korekcyjno - kompensacyjnych, nagradzaj za pracę.
10. Współpracuj z nauczycielami i raz w tygodniu dowiaduj się u nauczyciela terapeuty, który prowadzi zajęcia korekcyjno - kompensacyjne, co robić w domu. Jeżeli dziecko uczęszcza na zajęcia indywidualne, bywaj na nich wraz z dzieckiem (po uzgodnieniu z prowadzącym) i tam wykonuj niektóre z ćwiczeń.
11. Pamiętaj, że dziecko musi pracować nie tylko w szkole pod kierunkiem nauczyciela terapeuty, ale i systematycznie w domu - do pracy w domu musisz włączyć się osobiście.
12. Wspomagaj rozwój dziecka. Razem z nim: rozmawiaj, rysuj, ucz się krótkich piosenek, rymowanek i wierszyków, układaj puzzle i klocki, czytaj książki.
13. Rozwijaj wrodzone talenty i zainteresowania swojego dziecka.
14. Dostrzegaj i chwal wszystkie, nawet najmniejsze osiągnięcia dziecka.
15. Stwórz możliwość relaksu i wspólnego przeżywania radości, jeżdżąc z dzieckiem na rowerze, systematycznie chodząc na basen, łyżwy, spacery.
M. Bogdanowicz

Lęk przed szkołą

Fobia szkolna jest nerwicą występującą u dzieci i mającą podłoże sytuacyjne. Tak jak i inne fobie sytuacyjne, jej przyczyny związane są nie tyle z określonym miejscem (w tym przypadku ze szkołą), ale z sytuacjami, które w szkole mają miejsce. W odróżnieniu do tego, co zazwyczaj sądzą rodzice, dziecko nie zawsze boi się klasówki czy sprawdzianu – może również obawiać się kolegów czy zachowania nauczycieli. Fobia szkolna nie jest więc związana z trudnościami w nauce (choć może być).

Szkolna fobia nie jest udawaniem!

Dziecko z fobią szkolną w rzeczywistości odczuwa dolegliwości somatyczne. Jeśli skarży się na ból brzucha czy głowy to odczuwa je w rzeczywistości. Tak jak w przypadku nerwicy z somatyzacjami, które pojawiają się u dorosłych, tak i w przypadku fobii szkolnej mamy do czynienia z mechanizmem obronnym organizmu, który chce uchronić sam siebie przed zagrożeniem. W tym przypadku zagrożeniem jest pójście do szkoły, a dolegliwości somatyczne mają uchronić organizm przed znalezieniem się w niebezpiecznym miejscu.

Najczęstsze objawy fobii szkolnej to:

• ból głowy
• bóle brzucha
• skurcze brzucha i wymioty
• dolegliwości układu gastrycznego w postaci biegunki
• gorączka lub stany podgorączkowe
• przyśpieszenie akcji serca
• zwolnienie akcji serca prowadzące nawet do omdleń

Charakterystyczne bywa odczuwanie objawów od niedzieli wieczorem do piątku rano, a ich zanik w okresie kiedy dziecko nie idzie do szkoły (ferie, święta, wakacje, weekendy).

Nerwica lękowa związana ze szkołą może być efektem wielu sytuacji, na przykład:

• dziecko jest zastraszane, molestowane, bite przez rówieśników (dziecko wagarujące będzie chętnie przebywało z kolegami i pozostawało pod ich wpływem – dziecko z fobią, będzie wolało przebywać w domu),
• dziecko ma tendencje do perfekcjonizmu – w efekcie nie jest w stanie poradzić sobie z oczekiwaniami, które same sobie narzuca,
• rodzice zbyt dużo wymagają od dziecka – dziecko boi się, że nie spełni ich oczekiwań,
• dziecko cierpi na pewne deficyty (wada wymowy, zez, dysleksja, niepełnosprawność) w wyniku czego jest wyśmiewane przez rówieśników.

Przy podejrzeniu pojawienia się fobii szkolnej nie można czekać aż „samo przejdzie”, bagatelizować problemu czy (najgorsze rozwiązanie)- krzyczeć na dziecko. Konieczna jest specjalistyczna pomoc psychologiczna i leczenie.

Wskazówki dla rodziców do pracy z dzieckiem z dysleksją

RODZICU, podczas pracy ze swoim dzieckiem pamiętaj, abyś przestrzegał następujących zasad:

• Dbaj, aby dziecko wykonywało dokładnie i poprawnie wszelkie polecenia. Przedstawiając mu zadanie do wykonania lub wydając polecenie, nie pomijaj niczego, co może ci się wydawać zbyt oczywiste bądź proste. Sprawdź, czy dziecko dobrze zrozumiało, co ma robić i czego od niego oczekujesz. Podawaj tylko proste, krótkie polecenia.
• Pamiętaj: "raz" nigdy nie wystarcza - uczenie się dzieci ryzyka dysleksji wymaga niezmiennie wielu ćwiczeń i powtórzeń. Jest to potrzebne, aby dana wiedza się utrwaliła, a czynności uległy automatyzacji.
• Naucz dziecko odpowiedzialności za wykonaną pracę przez wykształcenie nawyku jej kontrolowania i poprawiania, zanim odda ci do sprawdzenia.
• Staraj się pracować z dzieckiem twórczo, w sposób niekonwencjonalny, interesujący. Wykorzystuj nowe pomoce, zaskakujące formy uczenia się, na przykład niech dziecko uczy się liter, układając ich wzór z ciekawych przedmiotów.
• Staraj się zainteresować dziecko tym, czego się uczy. Dobrze, jeśli samo odkrywa, co powinno wiedzieć.
• Stosuj wzmocnienia (pochwały, nagrody rzeczowe lub miłe wydarzenia). Niektóre z nich wcześniej ustal jako nagrody i określ zasady ich przyznawania.
• Uczenie i odrabianie zadań domowych organizuj systemem "małych kroków": materiał podziel na części (nie za dużo naraz).
• Obserwuj dziecko, gdy dostrzegasz znużenie, stosuj krótkie przerwy relaksacyjne połączone z aktywnością ruchową.
• Wdrażaj porządek i stały rozkład dnia (ta sama pora wstawania, spożywania posiłków, wykonywania obowiązków, kładzenia się spać). Daje to poczucie spokoju i ładu. Organizm dziecka, zwłaszcza układ nerwowy, ma czas na regenerację.
• Planuj z wyprzedzeniem wszystkie sprawy dodatkowe (nieujęte w rozkładzie dnia), w których dziecko będzie uczestniczyć.
• Dyskretnie przypominaj dziecku o jego obowiązkach.
• Daj dziecku czas na odpoczynek po szkole, odrabianie lekcji powinno odbywać się po niezbyt długiej przerwie. Tuż przed rozpoczęciem nauki niech dziecko wykona kilka ćwiczeń ruchowych przy muzyce.
• Zapewnij dziecku miłe i spokojne miejsce do odpoczynku i zabawy.
• Stwarzaj dziecku warunki do koncentracji uwagi podczas odrabiania lekcji. Trzeba ograniczyć silne bodźce (wyłącz głośną muzykę, telewizor, radio, unikaj głośnych rozmów). Wokół stołu do odrabiania lekcji nie eksponuj zabawek, by nie rozpraszać dziecka.
• Ograniczaj dziecku oglądanie telewizji i granie w gry komputerowe. Zajęcia te powinny się odbywać we wcześniej zaplanowanym czasie i być traktowane jako nagroda (dozowana w ścisłych granicach czasowych). W zamian bardzo wskazane jest wyjście z dzieckiem na spacer lub udział raz w tygodniu w zajęciach sportowych, plastycznych czy tanecznych.
• Dostosuj ilość nauki do możliwości psychofizycznych dziecka.
• Rozbudzaj w dziecku zainteresowania.
• Dbaj o prawidłową dietę, bogatą w białko i nienasycone kwasy tłuszczowe (ryby, owoce morza, tran, witaminy A+E).
• Pilnuj, aby przystępując do nauki, dziecko nie było głodne ani spragnione.
• Ucz dziecko relaksacji.

M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, M. Rożyńska.

Objawy ryzyka dysleksji - wiek szkolny (klasy I-III)

Deficyty rozwoju poznawczego i ruchowego:

motoryka duża: obniżona sprawność ruchowa całego ciała - uczeń słabo biega, skacze, ma trudności z jeżdżeniem na dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach, hulajnodze, ma trudności z naśladowaniem i automatyzacją sekwencji ruchowych (gimnastyka), z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych (chodzenie po linii, stanie na jednej nodze - bocian, jaskółka), niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w-f,

motoryka mała: obniżona sprawność ruchowa rąk - uczeń ma trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, związane z ubieraniem się, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, myciem, jedzeniem nożem i widelcem, używaniem nożyczek,

koordynacja wzrokowo-ruchowa: uczeń ma trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem piłki, brzydko i niechętnie rysuje, ma trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu), pisze niekaligraficznie, nie mieści się w liniaturze, zagina "ośle uszy", nieprawidłowo trzyma ołówek/długopis, zbyt mocno go przyciska (ręka szybko się męczy),

funkcje wzrokowe: uczeń ma trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki, z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d),

funkcje językowe, mowa: uczeń ma wadliwą wymowę, przekręca złożone wyrazy (przestawienie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), popełnia błędy w budowaniu wypowiedzi, używa sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym, ma trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne (nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz), z różnicowaniem podobnych głosek (np. z-s, b-p, k-g), myli nazwy zbliżone fonetycznie, ma trudności z dokonywaniem operacji analizy i syntezy (opuszczanie, dodawanie, zastępowanie, przestawianie) na takich cząstkach fonologicznych, jak logotomy, sylaby, głoski/fonemy, ma trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów oraz ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), z analizowaniem struktury fonologicznej słów (odszukaj słowa ukryte w nazwie "lewkonia", jaką głoską różnią się wyrazy "rama-rana", o czym myślę:....ubuś .....uchatek, co to znaczy "karwony czepturek"), z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji (wymyśl rym do słowa "mama", wskaż, które słowa się rymują "Tomek-Adam-domek", które słowo brzmi inaczej, które słowa brzmią podobnie "kolejka-pociąg-kolega"),

pamięć fonologiczna, sekwencyjna: uczeń ma trudność z zapamiętywaniem i przypominaniem sobie nazw, z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje (nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj-dziś-jutro i sekwencji cyfr:szeregów cztero- i pięciocyfrowych), z szybkim wymienieniem serii nazw ("wymień wszystkie owoce, jakie znasz"), z zapamiętaniem tabliczki mnożenia,

lateralizacja czynności ruchowych: u ucznia utrzymuje się oburęczność,

orientacja w schemacie ciała i przestrzeni oraz czasie: uczeń ma trudność ze wskazywaniem na sobie części ciała, określając je terminami: prawe-lewe, np. z odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała (w kl. I), z określeniem położenia przedmiotów względem siebie (na prawo, na lewo od siebie),  z szybkim i poprawnym odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała u osoby znajdującej się naprzeciwko )w kl. II), często pisze litery i cyfry zwierciadlane i/lub zapisuje wyrazy od prawej do lewej strony (w kl. I, a nawet w kl. II), ma trudności w określaniu pory roku, dnia, czasu na zegarze.

M. Bogdanowicz

Objawy ryzyka dysleksji w okresie poprzedzającym naukę szkolną

Wiek niemowlęcy (0–1 r.ż)

motoryka duża: opóźnienie rozwoju ruchowego - dzieci nie raczkują lub mało raczkują, w postawie stojącej mają trudności z utrzymaniem rówowagi,

objawy minimalnych dysfunkcji neurologicznych: obniżony tonus mięśniowy, asymetryczne położenie ciała w pozycji leżącej i/lub siedzącej, utrzymywanie się tych pierwotnych odruchów wrodzonych, które powinny zaniknąć lub ulec zmianie do końca pierwszego roku życia.

 

Wiek poniemowlęcy (2–3 lata)

motoryka duża: opóźnienie rozwoju ruchowego – dzieci mają trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją chodu (późno zaczynają chodzić, biegać),

motoryka mała: opóźnienie rozwoju motoryki rąk - dzieci są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze, np. myciu rąk, ubieraniu się, jedzeniu, zapinaniu dużych guzików, mało sprawne w zabawach manipulacyjnych, np. budowanie z klocków,

funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo - ruchowa: opóźnienie rozwoju grafomotorycznego - dzieci nie próbują same rysować, nie naśladują kreślenia linii w wieku 2 lat, rysowania linii pionowej i poziomej w wieku 2,5 lat, nie umieją narysować koła w wieku 3 lat,

funkcje językowe: mowa - dzieci później wypowiadają pierwsze wyrazy (1 r.ż.), zdania proste (2 lata) i zdania złożone (3 lata).

Wiek przedszkolny (3–5 lat)

motoryka duża: niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała - dziecko słabo biega, ma kłopoty z równowagą, np. podczas chodzenia po krawężniku, po linii, z trudem uczy się jeździć na roweru trzykołowym, hulajnodze, jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych,

motoryka mała: słaba sprawność ruchowa rąk - dziecko przejawia trudności i niechęć do samoobsługi, np. zapinania małych guzików, sznurowania butów, oraz do zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali,

koordynacja wzrokowo - ruchowa: dziecko ma trudności z budowaniem z klocków, rysuje niechętnie i prymitywnie, źle trzyma ołówek, rysując, za mocno lub za słabo go naciska, nie umie narysować koła jako 3-latek, kwadratu i krzyża jako 4-latek, trójkąta i kwadratu opartego na kącie jako 5-latek,

funkcje wzrokowe: dziecko jest nieporadne w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie), ma trudności w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki,

funkcje językowe: dziecko ma opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowo artykułuje wiele głosek, ma trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów (przekręcanie wyrazów), zbyt długo posługuje się neologizmami, ma trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji, z zapamiętaniem i przypominaniem nazw (szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków), z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek, z budowaniem wypowiedzi, w wypowiedziach pojawiają się agramatyzmy, zniekształca nazwy przez używanie niewłaściwych przedrostków,

lateralizacja: opóźniony rozwój - brak przejawów preferencji jednej ręki,

orientacja w schemacie ciała i przestrzeni: opóźnienie kształtowania się orientacji - z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie umie wskazać prawej ręki (myli się).

M. Bogdanowicz

Trening Zastępowania Agresji

Trening Zastępowania Agresji (TZA) ART -  Agression Replacement Training jest jednym z najbardziej skutecznych programów przeuczenia zachowań agresywnych i przemocowych dzieci, młodzieży i osób dorosłych na zachowania pożądane, prospołeczne.

 W wyniku interwencji tą metodą stwierdza się ograniczenie zachowań agresywnych i przemocowych (złość, nieposłuszeństwo) nawet o 85%. Dlatego Trening Zastępowania Agresji w 2001 r. został akredytowany przez amerykański Departament Edukacji, Departament Przestępczości Nieletnich i Amerykańskie Towarzystwo Penitencjarne. Poza USA realizowany jest m. in w Kanadzie, Wlk. Brytanii, Szwecji, Holandii.

TZA znajduje zastosowanie w wychowaniu, profilaktyce, socjoterapii i resocjalizacji, w szkołach, przedszkolach i placówkach oświatowych w pracy pedagogów, psychologów, terapeutów i nauczycieli.

Program jest rekomendowany przez MEN i został zatwierdzony do realizacji w „Krajowym Programie Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości Dzieci i Młodzieży”, przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 13 stycznia 2004 roku.

Program składa się z trzech modułów ukierunkowanych na trzy główne obszary ryzyka zachowań agresywnych:

Uczenie deficytowych umiejętności prospołecznych (uczenie, co robić):

Trening umiejętności prospołecznych, włączający modelowanie, odgrywanie ról, informacje zwrotne i transfer – przeniesienie nabytych umiejętności na teren szkoły, placówki, rodziny, środowiska lokalnego.

Uczenie samokontroli (uczenie, czego nie robić):

Trening kontroli złości, metoda uczenia agresywnej młodzieży kontrolowania swoich wrogich impulsów.

Uczenie podejmowania decyzji moralnych (dlaczego coś robić, a czegoś nie robić):

Trening wnioskowania moralnego, którego rezultatem jest zwiększenie transferu, włączając w to znaczne ograniczenie zachowań agresywnych, przemocowych, aspołecznych i przestępczych.



Lęk przed matematyką

Program trzech kroków dla dzieci, które odczuwają lęk przed matematyką

• Pierwszy krok - próba zatrzymania się. Uczeń przed przystąpieniem do wykonania operacji arytmetycznych powinien najpierw oszacować wynik danego działania matematycznego. Próba podania przybliżonego wyniku jest skuteczna, zwłaszcza w postępowaniu z dziećmi niepewnymi swych możliwości, które oceniają się jako słabe z matematyki. Warto zwrócić uwagę, że w polskim systemie edukacji matematycznej nie kładzie się dużego nacisku na umiejętności szacunkowego określenia wartości działania mtematycznego.
• Drugi krok - próba optymalnego wykorzystania posiadanej wiedzy, choćby ograniczonej. Uczeń jest zachęcany do podejmowania prób rozwiązania zadania na kilka sposobów z wykorzystaniem wiedzy i strategii już posiadanych. Różnorodne sposoby rozwiązania zadania uczą myślenia i samodzielnego odkrywania zależności pomiędzy elementami zadania.
• Trzeci krok - próba spojrzenia na zadania z innej perspektywy "do góry nogami". Ważne jest ćwiczenie umiejętności spostrzegania problemu z różnych perspektyw i punktów widzenia, na przykład można spojrzeć na mnożenie jako na odwrotność dzielenia. Przy stosowaniu tej strategii nie należy koncentrować się na wysiłku, ale na sposobie rozumowania. Ważne jest, aby dziecko poprzez swoje doświadczenie matematyczne zauważyło, że jest kilka dróg prowadzących do rozwiązania danego problemu matematycznego. 

B. Butterworth

 

Zasady postępowania terapeutycznego z dziećmi z dyskalkulią

Założenia terapeutyczne w pracy z dziećmi z trudnościami w nauce matematyki

1. Jak najdłuższa edukacja na poziomie enaktywnym (czyli działania polegające na manipulowaniu konkretnymi przedmiotami).

2. Stawianie wymagań na miarę strefy najbliższego rozwoju.

3. Kompleksowa opieka wychowawcza (poczucie bezpieczeństwa) i stała współpraca z rodzicami.

4. Akceptacja dziecka i prawidłowa relacja emocjonalna.

5. Aktywizowanie dziecka poprzez naprzemienne układanie i rozwiązywanie zadań matematycznych oraz wspólne tworzenie gier planszowych.



E. Gruszczyk - Kolczyńska "Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki".

Zasady postępowania terapeutycznego z dziećmi z dyskalkulią

1. Budowanie wiary we własne możliwości, wzbudzanie motywacji, kształtowanie odporności na sytuacje trudne.

2. Zindywidualizowanie i twórcze podejście.

3. Stopniowa adaptacja do wymagań stawianych przez szkołę, z jednoczesnym zwiększeniem możliwości i pomniejszaniem ograniczeń.

4. Celem jest osiągnięcie takiego stopnia samodzielności, który pozwoli na względnie sprawne funkcjonowanie bez pomocy.

L. Kosc "Psychologia i psychopatologia zdolności matematycznych".

Zalecenia do pracy z dziećmi z dyskalkulią

1. Wykorzystywanie sprawności językowej dzieci i stosowanie werbalnych procedur nauczania w formie dyskusji nad kolejnymi etapami poszukiwania rozwiązania, nad procesem dochodzenia do wyniku, nad różnorodnością dróg rozwiązań, uzyskanych przez kilkoro dzieci.

2. Nauczanie dzieci z trudnościami w nauce matematyki powinno być szczególnie systematyczne i jak najdłużej oparte na konkretnych obiektach, nie chodzi tu tylko o możliwość manipulacji, ale przede wszystkim o powiązanie matematyki z codziennymi sytuacjami, w których dziecko uczestniczy.

J. Strang i B. Rourke.

Specyficzne trudności szkolne.

Do specyficznych trudności szkolnych zaliczamy:

• Specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania: dysleksja, dysortografia, dysgrafia.
• Specyficzne trudności w uczeniu się matematyki: dyskalkulia.
• Inne specyficzne trudności w uczeniu się np. umiejętność czytania nut, posługiwania się mapą.

W zespole specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania wyróżnia się następujące formy trudności:

• dysleksja - specyficzne trudności w uczeniu się czytania, którym często towarzyszą trudności w opanowaniu poprawnej pisowni,
• dysortografia - specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne), które współwystępują z trudnościami          w czytaniu lub występują samodzielnie,
• dysgrafia - specyficzne trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma.

Dysleksja - to odmienny sposób nabywania umiejętności czytania i pisania oraz ortografii o podłożu neurobiologicznym. Trudności poznawcze, które powodują tę odmienność, mogą także wpłynąć na umiejętności planowania, liczenia itp. Istnieje wiele możliwych przyczyn dysleksji, w tym również genetyczna. Nie ma zaiązku pomiędzy obecnością dysleksji, a poziomem inteligencji, wkładem pracy czy pozycją społeczno-ekonomiczną.
(European Dyslexia Association, 2007)

Nigdy nie jest za późno aby rozpoznać dysleksję

i podjąć terapię!



 

Prośba dziecka.

1. Nie psuj mnie. Dobrze wiem, że nie powinienem mieć tego wszystkiego, czego się domagam. To tylko próba sił z mojej strony.

2. Nie bój się stanowczości. Właśnie tego potrzebuję - poczucia bezpieczeństwa.

3. Nie bagatelizuj moich złych nawyków. Tylko Ty możesz pomóc mi zwalczyć zło, póki jest to jeszcze w ogóle możliwe.

4. Nie rób ze mnie większego dziecka niż jestem. To sprawia, że przyjmuję postawę głupio dorosłą.

5. Nie zwracaj mi uwagi przy innych ludziach, jeśli nie jest to absolutnie konieczne. O wiele bardziej przejmuję się tym, co mówisz, jeśli rozmawiamy w cztery oczy.

6. Nie chroń mnie przed konsekwencjami. Czasami dobrze jest nauczyć się rzeczy bolesnych i nieprzyjemnych.

7. Nie wmawiaj mi, że błędy, które popełniam, są grzechem. To zagraża mojemu poczuciu wartości.

8. Nie przejmuj się za bardzo, gdy mówię, że Cię nienawidzę. To nie Ty jesteś moim wrogiem, lecz Twoja miażdżąca przewaga.

9. Nie zwracaj uwagi na moje drobne dolegliwości. Czasami wykorzystuję je, by przyciągnąć Twoją uwagę.

10. Nie zrzędź. W przeciwnym razie muszę się przed Tobą bronić i robię się głuchy.

11. Nie dawaj mi obietnic bez pokrycia. Czuję się przeraźliwie tłamszony, kiedy nic z tego wszystkiego nie wychodzi.

12. Nie zapominaj, że jeszcze trudno mi precyzyjnie wyrazić myśli. To dlatego nie zawsze się rozumiemy.

13. Nie sprawdzaj z uporem maniaka mojej uczciwości. Zbyt łatwo strach zmusza mnie do kłamstwa.

14. Nie bądź niekonsekwentny. To mnie ogłupia i wtedy tracę całą moją wiarę w Ciebie.

15. Nie odtrącaj mnie, gdy dręczę Cię pytaniami. Może się wkrótce okazać, że zamiast prosić Cię o wyjaśnienia, poszukam ich gdzie indziej.

16. Nie wmawiaj mi, że moje lęki są głupie. One po prostu są.

17. Nie rób z siebie nieskazitelnego ideału. Prawda na Twój temat byłaby w przyszłości nie do zniesienia. Nie wyobrażaj sobie, iż przepraszając mnie tracisz autorytet. Za uczciwą grę umiem podziękować miłością, o jakiej nawet Ci się nie śniło.

18. Nie zapominaj, że uwielbiam wszelkiego rodzaju eksperymenty. To po prostu mój sposób na życie, więc przymknij na to oczy.

19. Nie bądź ślepy i przyznaj, że ja rosnę. Wiem, jak trudno dotrzymać mi kroku w tym galopie, ale zrób co możesz, żeby nam się to udało.

20. Nie bój się miłości. Nigdy! 

Janusz Korczak